Η επαναστατική συμβολή της γλώσσας
στη
εξέλιξη του ανθρώπου.
Η εποποιϊα του ανθρώπινου είδους ξεκίνησε πριν 3-4
εκατομμύρια χρόνια. Μπορούμε όμως να θεωρήσουμε ότι ξεκίνησε πολύ πιο πριν,
διότι τα βασικά στοιχεία της νοημοσύνης [Οι τρόποι ενέργειας της νόησης, η
επαγωγή, η αφαίρεση, η ανάλυση, η σύνθεση, είναι κοινά στον άνθρωπο και στα
ζώα. Διαφέρουν μόνο στο βαθμό. Μόνο η λογική, η σκέψη που ενεργεί με τη βοήθεια
εννοιών, είναι ιδιότητα του ανθρώπου.], η εφεύρεση και χρήση εργαλείων, καθώς
και η χρήση διαφόρων ειδών γλωσσών, υπάρχουν ήδη στον κόσμο των ζώων. Οι
πρόγονοί μας δηλαδή είχαν εισέλθει στην προετοιμασία για την ανθρωποποίησή
τους, ήδη απ τη ζωολογική περίοδο της εξέλιξής τους.
Κανένα χέρι πιθήκου δεν κατασκεύασε όμως ποτέ, ούτε και το πιο πρωτόγονο πέτρινο μαχαίρι. Φαίνεται πως για την κατασκευή της τεράστιας γκάμας εργαλείων και για την εφεύρεση της ανθρώπινης γλώσσας, έπαιξε ρόλο ένας συνδυασμός παραγόντων:
Η κοινή δράση και ο συλλογικός τρόπος ενεργειών
των ανθρώπων, η κατασκευή εργαλείων και η εργασία, οι ανατομικές ιδιαιτερότητες
των χεριών τους, η ανάπτυξη του εγκεφάλου τους και η κατανάλωση κρέατος κλπ.
Η αυξανόμενη τυποποίηση των εργαλείων, επέτρεψε να δημιουργηθούν δύο αφαιρέσεις στον εγκέφαλο, τεράστιας σημασίας: η αντικατάσταση του βιολογικού ερεθίσματος (θήραμα) απ την αφηρημένη παράστασή του και η αφηρημένη παράσταση του εργαλείου (ο ιδανικός τύπος) που σκόπευε να κατασκευάσει.
Η χρήση και ο έλεγχος της φωτιάς ήταν μια
επανάσταση για τον προϊστορικό άνθρωπο, που πήρε χιλιετίες για να ωριμάσει και
βοήθησε τα μέγιστα στην εφεύρεση της γλώσσας (τη θεμελιωδέστερη απ τις
κοινωνικές κατακτήσεις του ανθρώπου).
Η φωτιά επέκτεινε διπλά το περιβάλλον του (στο κρύο και στο σκοτάδι), επέτρεψε την πρόοδο της τεχνολογίας (επεξεργασία εργαλείων, μαγείρεμα τροφών κλπ) και τον προστάτεψε απ τα ζώα. Ο έλεγχος της φωτιάς επέτρεψε στον άνθρωπο για πρώτη φορά, να κυριαρχήσει σε μια μεγάλη δύναμη της φύσης και να κάνει το μεγάλο βήμα, για να χωρίσει απ το ζωϊκό βασίλειο.
Οι άνθρωποι έφτασαν στο σημείο να έχουν κάτι να
πουν ο ένας στον άλλον. Ο λόγος είναι όργανο της ανάγκης της κοινής δράσης.
Το γενικό υπάρχει αντικειμενικά, αλλά μόνο μέσω
του ενικού (του ειδικού). Δεν μπορούμε να φάμε ή να πιάσουμε «φρούτα» (σαν
τέτοια), αλλά μόνο πορτοκάλια, σύκα κλπ.
Τα ζώα έχουν μόνο ένα κόσμο, αυτόν των φαινομένων, που μπορούν ν αντιληφθούν με τις αισθήσεις. Ο άνθρωπος όμως γνωρίζει το γενικό με την αφαίρεση και τη γενίκευση.
Κάθε λέξη αποτελεί μια γενίκευση. Μια λέξη δεν
αναφέρεται ποτέ σε ένα οποιοδήποτε μεμονωμένο αντικείμενο, αλλά σε μια ολόκληρη
ομάδα ή κατηγορία αντικειμένων (πχ το τριαντάφυλλο είναι λουλούδι).
Η γλώσσα, οι λέξεις (αυτό το 2ο σύστημα σήμανσης της πραγματικότητας, ο γενικευμένος αντικατοπτρισμός της), υπάρχουν σε αντικειμενική υλική μορφή (ικανή να επιδρά στον άνθρωπο) με τη μορφή συμβόλων της γλώσσας, που προφέρονται ή απεικονίζονται γραφικά. Έτσι το γενικό γίνεται άμεσα πραγματικό για τη νόηση.
Ο άνθρωπος γενικεύοντας δια του λόγου τα φαινόμενα
της πραγματικότητας, βγαίνει απ τα όρια αυτού που του δίνεται άμεσα με τις
αισθήσεις και την αντίληψη. Γνωρίζει την πραγματικότητα βαθύτερα και
πληρέστερα. Οι λεκτικές γενικεύσεις είναι ανεξάντλητα πιο πλούσιες απ την πείρα
των άμεσων εντυπώσεων που αποκτά ο άνθρωπος στη ζωή του. Με τη βοήθεια της
γλώσσας ο κόσμος των ανθρώπων πολλαπλασιάζεται. Τα ζώα δεν έχουν φαντασία. Ο
άνθρωπος έχει. Οι κόσμοι του μπορούν να πολλαπλασιαστούν στη νιοστή.
Η γλώσσα και οι λέξεις δεν ξεκινούν από μας σαν
άτομα. Τις παραλαμβάνουμε έτοιμες σαν συλλογικό καρπό απ τις γενιές που
προηγήθηκαν. Είναι το βασικό εργαλείο μετάδοσης των γνώσεων που έχει
συσσωρεύσει η ανθρωπότητα. Χάρη στα εργαλεία –φυσικά και ψυχικά- η ανθρώπινη
δραστηριότητα απορροφά και ενσωματώνει μέσα της, όλη την εμπειρία της
ανθρωπότητας, όλο τον ανθρώπινο πολιτισμό.
Χάρη στη γενίκευση των φαινομένων φτάνουμε στη
γνώση των νόμων της πραγματικότητας.
Ο πρώϊμος κυνηγός-τροφοσυλλέκτης διαφέρει απ τον σύγχρονο άνθρωπο μόνο στο 1% του DNA του. Τα επιτεύγματα του πολιτισμού όμως, που σημειώθηκαν μόλις στο 1% της τελευταίας περιόδου του χρόνου εξέλιξης του ανθρώπου (τα 10.000 τελευταία χρόνια), μόνο με θαύματα μοιάζουν (τροχοί και οχήματα, σιδηρόδρομοι, διαστημόπλοια, υπολογιστές, κοινωνικοί θεσμοί, επιστήμες) και απογείωσαν κυριολεκτικά τον άνθρωπο.
Οι έρευνες στα ίχνη των πρώϊμων ανθρώπων δείχνουν
ότι η κατασκευή εργαλείων, οι δραστηριότητές τους και η γλώσσα, τα ουσιαστικά
στοιχεία δηλαδή που δημιούργησαν τον σύγχρονο άνθρωπο, έχουν βαθύτατα κοινωνικό
συνεργατικό χαρακτήρα. Δεν έχουν σχέση με ατομική δραστηριότητα, αλλά
αποκαλύπτουν την συνεργατική φύση του ανθρώπου.
Όταν λοιπόν ακούς, ακόμη κι από χείλη «επιστημόνων», ότι «ο ανταγωνισμός είναι στη φύση του ανθρώπου», δεν ξέρεις αν πρέπει να κλάψεις ή να γελάσεις... [κι όταν στην κοινωνία που ξεχειλίζει από ανταγωνισμό, οι ψυχικές ασθένειες έχουν χτυπήσει κόκκινο: 1 στους 4 ανθρώπους παγκοσμίως, θα αντιμετωπίσει κάποια στιγμή προβλήματα ψυχικής υγείας...].
Η ανθρωπότητα έχει βρει τους δαίμονές της μέσα
στην ίδια την κοινωνία. Προνομιούχες ομάδες που υποκλέπτουν τα επιτεύγματά της,
τα εργαλεία της, την ενέργειά της (μερικές δεκάδες ατόμων κατέχουν περιουσία
ίση μ αυτή που κατέχει η μισή ανθρωπότητα -3,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι).
Τρισεκατομμύρια δίνονται για εξοπλισμούς, με τον κίνδυνο μιας πυρηνικής
καταστροφής να είναι απόλυτα ρεαλιστικός. Έχουν μεταστρέψει τη γλώσσα σε γλώσσα
εξουσίας, που διαστρεβλώνει την πραγματικότητα αντί να βοηθά τους ανθρώπους να
την κατανοήσουν και με τη βοήθεια των ΜΜΕ που ελέγχουν, καθυποτάσσουν (μέχρι σήμερα) τους ανθρώπους
στις ιδέες τους. Πείθουν τις μάζες, ότι μια κοινωνία όπου επικρατεί ο νόμος της
ζούγκλας, είναι η επιτομή της «προόδου» και το «τέλος της ιστορίας» και ότι δεν
πρέπει να διαμαρτύρονται γι αυτό.
Όσο κι αν ανυψωθήκαμε πάνω απ τον ζωϊκό κόσμο,
αυτή η διαστρέβλωση γιγαντώνει το ΘΕΡΙΟ μέσα μας. Κανένα άλλο ζώο δεν είναι
ικανό για τόσο φρικτά και μαζικά εγκλήματα, όπως ο άνθρωπος.
Ο Χίτλερ θεωρούσε τους Ρώσους και τους Εβραίους υπάνθρωπους και τους εξόντωνε χωρίς έλεος. Οι Ισραηλινοί δεν θεωρούν τους Παλαιστίνιους ανθρώπους και τους εξοντώνουν μαζικά. Οι Αμερικανοί δεν εκφράζουν ανοιχτά τέτοιες απόψεις, αλλά έχουν αιματοκυλήσει τον κόσμο και έχουν σπείρει δικτάτορες παντού όπου μπορούν, στο όνομα της «ελευθερίας» και της «δημοκρατίας». Στο ναυάγιο της Πύλου χάθηκαν 700 άνθρωποι, γιατί δεν θεωρήθηκαν «κατάλληλοι» να σωθούν όπως θα σώζονταν Ευρωπαίοι και Αμερικανοί πολίτες.
4 Απρίλη 2024
Γιώργος Παπανικολάου
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Στη σελίδα OneDrive στη διεύθυνση
https://onedrive.live.com/?id=19E9C5945CF603EC%21762&cid=19E9C5945CF603EC
υπάρχει η βιβλιογραφία για το άρθρο. Όποιος ενδιαφέρεται
μπορεί να μου στείλει μήνυμα στο gpapanik.george@gmail.com για να του στείλω τους κωδικούς για να κατεβάσει τα βιβλία.
.jpg)
Υπάρχει ουσιαστική διαφορά μεταξύ κραυγής και λόγου, πχ μεταξύ κραυγής πόνου και της λέξης πόνος. Η κραυγή είναι αντίδραση σε κάποιο συγκεκριμένο ερέθισμα. Η λέξη πόνος είναι ανεξάρτητη από κάποιο άμεσο βίωμα. Τη χρησιμοποιούμε και όταν δεν πονάμε. Αναφερόμαστε στο βίωμα του πόνου έμμεσα, μέσω μιας γενίκευσης.
Τα ζώα μολονότι επικοινωνούν με συνδυασμούς ήχων που περιέχουν και
μεταδίδουν νόημα, δεν έχουν λόγο.
Στη γλώσσα των ζώων ο συνδυασμός ήχων είναι σήμα, ενώ στις ανθρώπινες
γλώσσες είναι σύμβολο.
Ο άνθρωπος μπορεί να παράγει λεκτικό μήνυμα απ την εμπειρία της
πραγματικότητας, αλλά και λεκτικό μήνυμα απ το λεκτικό μήνυμα, πράγμα άγνωστο στα
ζώα.
Νοητική αφαίρεση (απόσπαση) είναι η ικανότητα του ανθρώπου ν
απομονώνει τα βασικά και ουσιαστικά χαρακτηριστικά ομοειδών αντικειμένων, ν
αποσπάται απ τις άλλες ιδιότητές τους και εστιάζοντας την προσοχή σ αυτά, να
σχηματίζει τη λογική έννοια στην οποία αυτά υπάγονται.
Πχ. Οι ξεχωριστές λάμπες όποια μορφή, χρώμα και κατασκευή κι
αν έχουν, το κοινό τους χαρακτηριστικό είναι ότι χρησιμεύουν σαν πηγή φωτός.
Αυτή είναι η ουσία τους.
Οι ανώτεροι
πίθηκοι είναι ικανοί να εφεύρουν και να χρησιμοποιούν εργαλεία.
Ο χιμπατζής
μπορεί να τροποποιήσει τα αντικείμενα για να τα κάνει κατάλληλα για έναν
δεδομένο σκοπό.
Τα στοιχεία
που θα χρησιμοποιήσει ο χιμπατζής σαν εργαλεία, μπορούν να μαζευτούν απ το
μέρος που θα χρησιμοποιηθούν στο μέλλον ή να τα φέρει από άλλο μέρος μακρυά,
έτσι που ο χιμπατζής επιλέγοντας εργαλεία, να μην έχει τον τελικό στόχο μπροστά
στα μάτια του.
Ο χιμπατζής χρησιμοποιεί εργαλεία σαν όπλο, σαν παιχνίδι, σαν βλήμα, σαν σφυρί, σαν μπαστούνι, για έρευνα, για εξόρυξη τερμιτών, για ψάρεμα μυρμηγκιών, σαν φτιάρι.
Για να γίνει το χέρι χέρι, για να λάβει την τελειωτική του
διάταξη, και το πέμπτο δάχτυλο να οργανωθεί αντιθετικά και καταμέτωπα προς τα
υπόλοιπα τέσσερα, να γίνει ο αντίχειρας δηλαδή, χρειάστηκε να περάσει χρόνος
2,9 χ 106 χρόνια. Δυο εκατομμύρια εννιακόσιες χιλιάδες. Σ’ αυτή την αχανή
νυστάλα των τριάντα χιλιάδων αιώνων, όσα χρόνια κρεμότανε ο Προμηθέας στον
Καύκασο, η λειτουργία του χεριού ξεπέρασε το σώμα του ανθρώπου και απλώθηκε στο
χώρο, με την έννοια ότι προέκταση του χεριού είναι το εργαλείο. Πέτρινο πελέκι,
ακόντιο, γραφίδα, κανόνι, λινοτυπική μηχανή, αερόστατο, βιολί είναι οι
μεταμορφώσεις του χεριού. Και πριν ένα χρόνο το χέρι του ανθρώπου με τη μορφή
ενός διαστημικού οργάνου έφτασε στον πλανήτη Ποσειδώνα. Απόσταση τέσσερα και μισό
δισεκατομμύρια χιλιόμετρα, 4,5 x ΙΟ9 km, από τη γης.
(Απόσπασμα από το «Η γλώσσα των ανθρώπων» του Δημήτρη Λιαντίνη).
(αποσπάσματα απ το άρθρο του Σπύρου Μανουσέλη «Η νοημοσύνη των άλλων (ζώων)»
Dogs Refuse
To Leave Their Best friend
https://www.facebook.com/watch/?v=387837130328424
Απ το αρθρο «Ο ρόλος της κρεοφαγίας στην ανθρωποποίησή μας» του
Σπύρου Μανουσέλη.
…Κάτι τέτοιο θα αποτελούσε για τα ανθρώπινα διατροφικά ήθη
μια επανάσταση εξίσου σημαντική με την επινόηση της γεωργίας: να δημιουργούμε,
βάσει των δεδομένων της διατροφικής γενετικής, την τροφή που ταιριάζει στον
κάθε άνθρωπο ανάλογα με τις ιδιαίτερες γονιδιακές του ανάγκες!
…Εξάλλου, χάρη στην πολυετή συνεργασία τους με φυσιολόγους
και βιολόγους, οι σύγχρονοι διατροφολόγοι ανακάλυψαν ότι για την καλή μας υγεία
είναι αποφασιστικής σημασίας τόσο οι «μακροτροφικοί» παράγοντες (πρωτεΐνες,
υδατάνθρακες, λίπη) όσο και οι εξίσου σημαντικοί «μικροτροφικοί» παράγοντες
(βιταμίνες, άλατα και διάφορα βιοδραστικά μόρια).
Κυρίως όμως διαπίστωσαν ότι η αφομοίωση αυτών των πολύτιμων
διατροφικών στοιχείων διασφαλίζεται μόνο μέσω της ισορροπημένης κατανάλωσης
τόσο ζωικών όσο και φυτικών τροφών!
…Σύμφωνα μάλιστα με τις πιο πρόσφατες παλαιοντολογικές και
βιο-ανθρωπολογικές ανακαλύψεις, η συστηματική εισαγωγή του κρέατος στη διατροφή
των εξελικτικών μας προγόνων ήταν η απαραίτητη προϋπόθεση για την εκρηκτική
εξέλιξη του εγκεφάλου μας!
…Η ανακάλυψη αυτή μάλλον θα δυσαρεστήσει τους φανατικούς
χορτοφάγους: οι μακρινοί πρόγονοί μας έγιναν σταδιακά πιο ευφυείς μόλις
εγκατέλειψαν την μέχρι τότε αποκλειστικά χορτοφαγική διατροφή τους.
…Από την εποχή που ο Δαρβίνος διατύπωσε την εξελικτική
θεωρία του έγινε σαφές ότι ο ογκώδης εγκέφαλος των πρώτων ανθρώπων ήταν μια
αδικαιολόγητη εξελικτική «πολυτέλεια»: ένα ανατομικά άβολο, βιολογικά δαπανηρό
και υπερβολικά ενεργοβόρο όργανο γνώσης.
…Αν και ο εγκέφαλός σας κατέχει μόλις το 2% της μάζας του
σώματός σας, καταναλώνει περίπου το 20% έως 25% του ενεργειακού αποθέματος του
σώματός σας σε κατάσταση ηρεμίας. Ο μεγάλος εγκέφαλος σας κάνει ευφυέστερους,
αλλά κοστίζει πολύ και προκαλεί διάφορα προβλήματα.
…Με άλλα λόγια, όσο μεγάλωνε ο εγκέφαλος των προγόνων μας
έπρεπε να μικραίνει το έντερό τους, χωρίς όμως αυτό να επηρεάσει τις
μεταβολικές ικανότητες του εντέρου, δηλαδή την ικανότητά του να διασπά την
τροφή για να παράγει ενέργεια.
Η μόνη εύλογη και βιολογικά αποδεκτή λύση σε αυτό το
εξελικτικό δίλημμα ήταν απλή: η κρεοφαγία!
…Το πιο αποφασιστικό, ωστόσο, βήμα προς την κρεοφαγία
συντελέστηκε όταν οι πρόγονοί μας ανακάλυψαν τη φωτιά και το... μπάρμπεκιου.
Οταν δηλαδή ο πρώτος Homo erectus (Ανθρωπος ορθός) έμαθε να ψήνει το κρέας στη
φωτιά.
…Η σύγχρονη έρευνα του εγκεφάλου, αντίθετα, έχει δείξει
επαρκώς ότι πρόκειται για ένα αρκετά εύπλαστο και δυναμικό όργανο, που διατηρεί
σε όλη τη διάρκεια της ζωής του τη δυνατότητα να ανανεώνει τις δομές και τις
λειτουργίες του ανάλογα με τον πλούτο των σωματικών και πνευματικών ερεθισμάτων
που δέχεται από το περιβάλλον του.
https://www.efsyn.gr/epistimi/mihanes-toy-noy/61848_o-rolos-tis-kreofagias-stin-anthropopoiisi-mas
Στη λέξη το πράγμα/φαινόμενο αποκτά έναν κοινωνικό
προσδιορισμό.
Γενικεύεται, δηλ μπορεί «ν ανταλλάσσεται» λεκτικά, νοητικά.
Ο άνθρωπος αποσπά το γενικό απ τα ενικά πράγματα, με μορφή εννοιών.
Η έννοια είναι η γενίκευση των ουσιωδών κοινών ιδιοτήτων,
ενός συνόλου φαινομένων.
Οι έννοιες αναφέρονται σε σύνολα πραγμάτων/φαινομένων.
Οι έννοιες προκύπτουν μετά από νοητική αφαίρεση (πχ από λευκά αντικείμενα, αφαιρώ όλες τις άλλες ιδιότητες, διαστάσεις, βάρος, σχήμα κλπ, και κρατάω μόνο την ιδιότητα του λευκού χρώματος).
Η έννοια είναι μια ατομική εσωτερική οντότητα, κτήμα του καθενός, που διαφέρει από άτομο σε άτομο.
Ορισμός είναι ο καθορισμός και η έκθεση των κύριων
γνωρισμάτων μιας έννοιας.
3 είναι τα στοιχεία του ορισμού.
Η οριστέα έννοια, το γένος και η ειδοποιός διαφορά.
Γένος λέγεται η υπερκείμενη/ευρύτερη έννοια στην οποία
εντάσσεται η οριστέα.
Ειδοποιός διαφορά λέγονται τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της έννοιας
που την διαφοροποιούν απ τις υπόλοιπες έννοιες του ίδιου γένους.
Για να δώσουμε τον ορισμό μιας έννοιας πρέπει ν αναφέρουμε
οπωσδήποτε 2 γνωρίσματά της (κρασί είναι το ποτό που παράγεται απ το χυμό των
σταφυλιών).
Ο ορισμός μιας έννοιας είναι μια περιγραφική δήλωση, που την οριοθετεί πλήρως και την διαφοροποιεί από άλλες συναφείς έννοιες.
Όπως η σκέψη αποτελείται από έννοιες οργανωμένες σε λογικές προτάσεις, έτσι και η ομιλία αποτελείται από λέξεις οργανωμένες σε γραμματικές προτάσεις. Η οργάνωση των εννοιών λέγεται λογική, η οργάνωση των λέξεων λέγεται γραμματική. Στη γραμματική, όπως και στη λογική, κάθε πρόταση περιέχει δύο αντίθετα στοιχεία, το υποκείμενο και το κατηγορούμενο, που προέρχονται, με την εξέλιξη της ομιλίας και της σκέψης, από τη βασική αντίθεση ανάμεσα στους εργάτες και το υλικό τους, στον άνθρωπο και τη φύση.
ΣΗΜΑΣΙΕΣ
Η γλώσσα για να επιτυγχάνεται η συνεννόηση, μετατρέπει τις
έννοιες σε σημασίες, που είναι κι αυτές νοητικές οντότητες (έτσι στενεύει η
γλώσσα τα όρια των εννοιών).
Έννοια είναι αυτό που έχω καταγράψει στο μυαλό μου. Οι
έννοιες διαφέρουν.
Σημασία είναι αυτό που η γλώσσα καθορίζει σαν περιεχόμενο
μιας λέξης, οριοθετώντας κάθε έννοια. Οι σημασίες είναι κοινές δεσμευτικές
συμβάσεις.
Σημασία είναι μια εσωτερική οντότητα που διαμορφώνεται και
ορίζεται συμβατικά στη γλώσσα κάθε λαού, για να μπορούν να δηλωθούν στην
επικοινωνία οι έννοιες.
Οι σημασίες είναι αποτέλεσμα της γλωσσικής κωδικοποίησης και οριοθέτησης των εννοιών, για να είναι ανακοινώσιμες και κατανοητές.
Σημασία: η σύνδεσή μας με την κοινωνική συνείδηση.
Στη γλωσσική διαδικασία οποιαδήποτε δήλωση έχει πάντα δύο νοήματα, ένα κυριολεκτικό, που μας δίνει το λεξικό (και άρα για την κατανόηση του αρκεί η τεχνική γνώση του λεξιλογίου), και ένα λανθάνον, που μας το δίνει η γνώση των κοινωνικών συνθηκών παραγωγής της δήλωσης.
Κοιμάσαι: προς έναν ακίνητο με κλειστά μάτια και προς κάποιον που μόλις έσπασε ένα πιάτο.
Η απλούστερη και αθωότερη φράση μπορεί να περιέχει πλούσια λανθάνοντα μηνύματα, άσχετα με την κυριολεξία. Ο χρόνος των ρημάτων καθορίζεται όχι μόνο απ τη γραμματική, αλλά κυρίως απ το νόημα, γιατί ο γλωσσολογικός χρόνος είναι άλλος απ τον φυσικό χρόνο.
Η έννοια και η αναφορά είναι τα 2 βασικά συστατικά της σημασίας.
Εκφράσεις με την ίδια έννοια, έχουν κατ ανάγκην την ίδια αναφορά, αλλά το αντίστροφο δεν ισχέει.
"Ο νικητής στην Ιένα" και "ο ηττημένος στο Βατερλώ" αναφέρονται στο ίδιο πρόσωπο, αλλά έχουν διαφορετική έννοια.
Δεν υπάρχει αντιστοιχία ένα προς ένα μεταξύ σημασίας και έννοιας, Η σημασία ενός γλωσσικού σημείου έχει περίπλοκη δομή και περιλαμβάνει περισσότερα από ένα εννοιακά στοιχεία, ενώ συγχρόνως υπάρχουν έννοιες που δεν είναι κωδικοποιημένες γλωσσικά.
Μια λέξη μπορεί να φιλοξενεί περισσότερες της μιας σημασίες (αμφισημία/πολυσημία).
Μια λέξη πέρα από την περιγραφική ή γνωστική σημασία, μπορεί να φέρει και εκφραστική ή συναισθηματική σημασία (που αποκαλύπτει τη στάση του χρήστην τους απέναντι σ αυτό που δηλώνει η λέξη), πχ η λέξη "μπάτσος" ή και κοινωνική σημασία (που υποδηλώνει την ένταξη του ομιλητή σε μια κοινωνική ή άλλου είδους ομάδα (πχ της μορφώσεως).
Σημασιολογική μονάδα σήμερα θεωρείται το μόρφωμα (και όχι η λέξη/σε διάφορες γλώσσες η λέξη παρουσιάζει διαφορετικά χαρακτηριστικά, πχ στην κινεζική η λέξη ταυτίζεται με το μόρφωμα, στην τουρκική μπορεί να ταυτίζεται και με την πρόταση).
Στα ελληνικά οι λέξεις μπορεί ν αποτελούνται από ένα μόρφωμα ή από πολλά μορφώματα.
Η γλώσσα αν και φορέας σημασιών, δεν είναι ο δημιουργός τους. Κάτω απ τις σημασίες, υπάρχουν οι τρόποι δράσης (διεργασίες-πράξεις) που έχουν καλλιεργηθεί κοινωνικά μέσα στην πρακτική.
Οι σημασίες διαθλούν τ αντικείμενα για το άτομο, ανεξάρτητα απ τις σχέσεις με τη ζωή του, με τις ανάγκες του και τα κίνητρά του. Για τη συνείδηση του ανθρώπου που πνίγεται, ένα φτωχό καλάμι απ όπου στηρίζεται, διατηρεί πάντοτε τη σημασία του καλαμιού, όμως είναι άλλο πράγμα πως το καλάμι αυτό παίρνει γι αυτόν το νόημα "της σανίδας σωτηρίας".
Η σκέψη δεν ισούται ποτέ με την άμεση σημασία των λέξεων. Η σημασία μεταδίδει τη σκέψη στο δρόμο της προς τη ρηματική έκφραση, δηλ ο δρόμος απ τη σκέψη στη λέξη είναι έμεσος, εσωτερικά δια μεσολαβημένος.
Μια λέξη προσλαμβάνει εύκολα άλλο νόημα σε άλλη συνάφεια. Η σημασία είναι, αντίθετα, αμετάβλητη και αμετακίνητη και παραμένει σταθερή σ όλες τις μεταβολές του νοήματος της λέξης σε διαφορετικά συμφραζόμενα.
(Λεόντιεφ) Στις σημασίες εκφράζονται οι ιδεατές μορφές ύπαρξης του κόσμου όπως αποκαλύπτονται στο σύνολο της ανθρώπινης πρακτικής, ενώ στα προσωπικά νοήματα έχουμε τη διάθλαση του κόσμου υπό το πρίσμα των αναγκών και των κινήτρων του εκάστοτε υποκειμένου.
Ιδεολογική γλώσσα και γλώσσα της εξουσίας.
Έξω απ το λόγο, δεν υπάρχει υποκείμενο. Το θεμέλιο της υποκειμενικότητας βρίσκεται στην πράξη της ομιλίας. Κύριο χαρακτηριστικό του λόγου είναι η πολικότητα. Οι γλωσσολόγοι αναφέρουν σαν υποκείμενο του λόγου, όχι τον ομιλητή, αλλά το δυαδικό υποκείμενο ομιλητής-ακροατής. 2 Η γλωσσολογία θεωρεί τον αποδέκτη του λόγου σαν εξίσου κύριο πρόσωπο της ομιλίας. Η επικοινωνία γίνεται αντιληπτή όχι απλώς σαν μετάδοση πληροφορίας, αλλά σαν κοινωνική πράξη ανάμεσα σε δύο κύρια πρόσωπα που γίνονται υποκείμενο χάρη σ αυτή την κοινωνική πράξη.
...Το νόημα στη γλώσσα δεν το δίνουν ούτε η κυριολεξία, ούτε η γραμματική, όσο η γνώση των εξωγλωσσικών κοινωνικών παραγόντων.
...Η μεγαλύτερη δύναμη της κάθε κοινωνικής εξουσίας δεν είναι η κατοχή υλικής δύναμης, αλλά η συναίνεση των εξουσιαζομένων, η αποδοχή της εξουσίας. Στις σύγχρονες κοινωνίες, η μεγάλη δύναμη των εξουσιών είναι η ηθική, φυσική και λογική νομιμότητά τους. Αυτό γίνεται με τις ιδέες, δηλ με τη γλώσσα. Η δύναμη των λέξεων, η εξουσία που δίνει η χρήση ορισμένων γλωσσικών μορφών στον ομιλητή, δεν ανήκει στο λόγο τον ίδιο, αλλά προέρχεται απ την κοινωνική διαίρεση, την ιεραρχία, που προσδίδει δε ορισμένες γλωσσικές μορφές μεγάλο κοινωνικό κύρος.
...κ. Διευθυντά. Η αρχαιοπρεπής κλητική σε -α που έχει χαθεί απ τη φυσική γλώσσα, επιζεί σαν αυτονόητα "σωστή" σε μερικούς και μόνο τίτλους εξουσίας. Ένα άλφα που δεσμεύει τον ιεραρχικά κατώτερο. Η εξουσία ασκείται σε μεγάλο βαθμό με τις ιδέες, αρά με τη γλώσσα, με τις λέξεις.
...Η ιδεολογική γλώσσα παραβιάζει τη θεμελιακή λειτουργία του λόγου (καταστρέφει την πολικότητα του λόγου) πετυχαίνοντας την επιβολή της σιωπής στο δέκτη. Δεν είναι τόσο "γλώσσα", όσο χειρισμός της γλώσσας. Τα χαρακτηριστικά της ιδεολογικής γλώσσας είναι μορφικά. Παράγουν λανθάνοντα νοήματα που κάνουν τα ρητά μηνύματα εκβιαστικά για τους δέκτες, επιβάλλοντας σιωπή και προστατεύοντας τον πομπό απ το λογικό χειρισμό των μηνυμάτων, δηλ απ την κριτική.
...Το μεγαλύτερο μέρος της δύναμης του ιδεολογικού λόγου είναι η λανθάνουσα αξιολόγηση (στο λόγο λανθάνουν αξιολογήσεις που λειτουργούν δεσμευτικά για τον δέκτη). Ο ιδεολογικός λόγος δεν είναι οπωσδήποτε πληθωρικός, αλλά είναι πάντα αξιολογικός. Τα μηνύματα έχουν τη μορφή της αλήθειας και όχι της πληροφορίας. Το μήνυμα πχ διατυπώνεται στην ευκτική ή την προστακτική και εισάγεται με βεβαιωτικές προτάσεις (με το "πρέπει"). Περιέχει διατυπώσεις που αποκλείουν την αμφισβήτηση, υποκατάσταση των τεκμηρίων με ηθικές κατηγορίες (εντιμότητα, απουσία φανατισμού, καλή πρόθεση κλπ), είτε με αρετές (ευφυϊα, γνώσεις, συνείδηση της πραγματικότητας), στηρίζεται σε λέξεις/αξίες και όχι σε επιχειρήματα και αποδείξεις, άρα περιέχει λανθάνουσα την ηθική καταδίκη του δέκτη, που ενδέχεται να διαφωνήσει. Ρητές και έμμεσες αξιολογήσεις κάνουν το μήνυμα εκβιαστικό για τον δέκτη.
...Η ιδεολογική γλώσσα χαρακτηρίζεται από λανθάνουσες αξιολογήσεις που ξεφεύγουν απ την προσοχή του δέκτη. Χρησιμοποιεί την μετάθεση, τη μετωνυμία και το υπονοούμενο, με στόχο τη νομιμοποίηση του πομπού, καθώς και την έντεχνη αποσιώπηση του υποκειμένου του ομιλητή. Μεταμφιέζει τα μηνύματά του σε αναμφισβήτητα. Αποσιώπηση ή μετάθεση του υποκειμένου της ομιλίας. Ο πολιτικός ρήτορας μιλάει στο πρώτο πληθυντικό πρόσωπο, βάζοντας στη θέση του υποκειμένου ένα αξιολογικό "εμείς". Η αντιπαράθεση με τους "άλλους" γίνεται αυτόματα, χωρίς να χρειάζεται να οριστούν ούτε να δειχτεί γιατί δεν έχουν τις ιδιότητες που ορίζει το "εμείς". ("Εμείς" (μετεμφυλιακά): εννοώντας "οι έλληνες"). ("Ο λαός απαιτεί": υποκατάσταση του υποκειμένου). Υποκαταστάσεις που εμφανίζουν υποκείμενα των μηνυμάτων αφηρημένες έννοιες και ηθικές αξίες έχουν ισχυρότατο αποτέλεσμα. 6 (Η ελευθερία απαιτεί, η δημοκρατία, η δικαιοσύνη, το έθνος, η ειρήνη, ο σοσιαλισμός).
...Η γλώσσα των θρησκειών είναι ρητά καταστροφική της επικοινωνίας. Η αμφιβολία ορίζεται σαν αμαρτία και η πίστη είναι αποδοχή της θείας χάρης, άρα είναι υποχρεωτικά αντίθετη με την κρίση και τη σκέψη (οι θρησκείες κηρύσσουν ότι είναι βλασφημία να ερευνάς αντί να πιστεύεις). Η μεγαλύτερη δύναμη της γλώσσας της θρησκείας δεν κρύβεται στη ρητή αλλά στην έμμεση απαγόρευση.
(αποσπάσματα απ το "Γλώσσα και ιδεολογία" της Φραγκουδάκη).
Τι είναι η γλώσσα των μνημονίων και του νεοφιλελευθερισμού (η γλώσσα της εξουσίας), η σημασία της και πως να την πολεμήσουμε.
https://politikofilosofikesanazitiseis.blogspot.com/2016/05/blog-post.html
Διπλωματική Εργασία Η έννοια της γενίκευσης: Θεωρία και Πράξη στη Μαθηματική Παιδεία
ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΔΥΟ ΠΑΙΔΑΓΩΓΩΝ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ PIAGET ΚΑΙ ΤΟΥ VYGOTSKY
ΠΤΥΧΙΑΚΗ Η σχέση γλώσσας και σκέψης. Η εξέλιξη των εννοιών στην παιδική ηλικία κατά VYGOTSKY και PIAGET.
Αν περιμένουμε η εξελικτική πορεία του ανθρώπου και της σκέψης του να είναι μια καθαρή ανοδική πορεία ή μια ευθεία με ξεχωριστά κουτάκια στη σειρά, τότε πρέπει να ειπωθεί ότι η πραγματικότητα απέχει παρασάγγας.
Δεν φτάνουν όλα τα άτομα σ όλους τους πολιτισμούς στις τυπικές λειτουργίες και οι περισσότεροι άνθρωποι δεν τις χρησιμοποιούν σε όλες τις πτυχές της ζωής τους.
Στο έργο του ίδιου στοχαστή είναι συχνό το φαινόμενο να
εναλλάσσεται η μαγική και αλχημική παράδοση, με τη συστηματική ορθολογική
αναζήτηση της λειτουργίας της φύσης, όπως στην περίπτωση του Νεύτωνα ή ο
ανιμιστικός με τον μηχανιστικό τρόπο σκέψης (Κέπλερ).
Ο ανιμισμός δεν είναι θρησκεία, αλλά περιέχει τη βάση που πάνω της αναπτύσσονται οι θρησκείες.
Στοιχεία ανιμισμού μπορούν να βρεθούν στις περισσότερες θρησκείες του κόσμου.
Ο άνθρωπος αποδίδει συνείδηση σε πολλές άλλες οντότητες εκτός του ανθρώπου, όπως τα ζώα, τα φυτά, τα στοιχεία της φύσης κλπ.
Ο ανιμισμός είναι τρόπος σκέψης των παιδιών κατά το προσυλλογιστικό στάδιο.
(πχ το πεζοδρόμιο ήταν θυμωμένο και το έκανε να πέσει κάτω. Τα αστέρια λάμπουν στον ουρανό επειδή είναι χαρούμενα. Έξω έχει αέρα επειδή κάποιος φυσάει πολύ δυνατά).
Η ανιμιστική σκέψη ερμηνεύει σύνθετες κοινωνικές δομές, αλλαγές και συμβάντα, σαν αποτέλεσμα εμπρόθετου σχεδιασμού (αν τα συμβάντα είναι οδυνηρά θεωρείται αυτονόητο ότι έχουν προκύψει από κακόβουλα συνωμοτικά σχέδια).
Η ανάπτυξη της αφηρημένης σκέψης. Κατά τη διάρκεια της εξέλιξής του ο άνθρωπος επεξεργάστηκε την ομιλία σαν όργανο εκφραστικό των αφηρημένων εννοιών. Πληροφορίες που διαθέτουμε για τις αυστραλιανές γλώσσες αποκαλύπτουν, παράλληλα με ένα χαμηλότατο επίπεδο γραμματικής συνοχής, και μια χτυπητή έλλειψη λέξεων για γενικές και αφηρημένες έννοιες, ακόμα και τις πιο απλές. Έτσι βρίσκονται ξεχωριστές λέξεις για το δεξιό και για το αριστερό χέρι του άντρα, για το δεξιό και το αριστερό χέρι της γυναίκας, χωρίς όμως να υπάρχει καμμία λέξη για το χέρι γενικά. Βρίσκονται ξεχωριστές λέξεις για κάθε είδος δέντρου, καμμία όμως λέξη που να σημαίνει γενικά το“δέντρο”. Και δεν υπάρχουν καθόλου λέξεις για έννοιες αφηρημένες, έστω και τόσο απλές όσο οι λέξεις “στρογγυλό” και “σκληρό”. Αυτές οι ιδέες εκφράζονται αντίστοιχα με τις περιφράσεις“παρόμοιο με φεγγάρι”, “παρόμοιο με λιθάρι”, που ενισχύονται και από κατάλληλες χειρονομίες.
Η φυλή των Πιραχά.
Ζουν αποκλειστικά στο εδώ και τώρα. Ό,τι ξεφεύγει απ τα σύνορα της εμπειρίας τους,
δεν υπάρχει. Η γλώσσα τους δεν έχει χρόνους για το παρελθόν ή το μέλλον.
Δεν γνωρίζουν να μετράνε (υπάρχει μόνο το πολύ ή λίγο). Ούτε η γλώσσα τους έχει χρώματα (υπάρχει μόνο η έννοια του «ανοιχτού» και του «σκούρου»).
Παράγουν και καταναλώνουν μόνο τα αναγκαία. Γι αυτούς η έννοια του πλούτου δεν έχει κανένα νόημα. Δεν αποθηκεύουν ποτέ τροφή.
Ο τρόπος ζωής τους είναι αυστηρά κοινοτικός. Δεν διέπονται από σχέσεις εξουσίας, δεν έχουν θρησκεία και αρχηγό.
Δεν δείχνουν κανενός είδους επιθετικότητα ή ανταγωνιστικότητα μεταξύ τους.
Υπάρχουν τεράστιες δομικές διαφορές στο λεξιλόγιο των χρωμάτων στις διάφορες γλώσσες και αυτές οι διαφορές επιδρούν στη δομή των γνωστικών διαδικασιών. Στις διάφορες γλώσσες διακρίνονται ορισμένες χρωματικές διαφορές, ενώ αγνοούνται άλλες. Έτσι έχουμε διαφορετικές ομαδοποιήσεις. Όταν μια γλώσσα έχει κοινό όνομα για το μπλε και το πράσινο, τα χρώματα αυτά συνήθως συγχέονται. Ο πλούτος των εκφράσεων για ορισμένα χρώματα και η γλωσσική φτώχεια για άλλα, οφείλεται στη διαφορετική πρακτική σημασία που ορισμένα χρώματα έχουν στις διάφορες κοινωνίες (πχ δεκάδες ονομάτων για τις αποχρώσεις του άσπρου στις αρκτικές περιοχές, απουσία αποχρώσεων του κόκκινου και του πράσινου). Σε κάποιες πρωτόγονες κοινωνίες δεν υπάρχουν κατηγορίες χρωμάτων. Οι άνθρωποι χρησιμοποιούν μεταφορικά ονόματα, συσχετίζοντας τα χρώματα με συγκεκριμένες καταστάσεις πρακτικής σημασίας. Τα ονόματα των χρωμάτων έχουν σχέση με την πρακτική και επηρεάζουν την αντίληψη. Αντιλαμβάνονταν τα σχήματα σαν αντικείμενα.
Στη συγκεκριμένη ή περιστασιακή σκέψη, τα άτομα δεν ομαδοποιούν τ αντικείμενα σε λογικές κατηγορίες, αλλά τα ενσωματώνουν σε καταγραφικές-λειτουργικές καταστάσεις, προερχόμενες απ τη ζωή τους, με τη βοήθεια της μνήμης. Αυτή η σκέψη είναι άκαμπτη. Τα άτομα που τη χρησιμοποιούν έχουν μεγάλη δυσκολία να χειριστούν την οπτική σκέψη και να μεταπηδήσουν σε άλλο κριτήριο ταξινόμησης.
Στην αφαιρετική ή κατηγοριακή ταξινόμηση, τα άτομα σχηματίζουν μια κατηγορία επιλέγοντας αντικείμενα που αντιστοιχούν σε μια αφηρημένη έννοια (πλεούμενα, εργαλεία, ζώα, φυτά), ανεξάρτητυα απ το κατά πόσο τα περιεχόμενα της κάθε κατηγορίας συναντώνται μαζί. Τόσο ο τρόπος παρουσίασης, όσο και το χρώμα, το μέγεθος ή το υλικό, δεν παίζουν ρόλο. Η κατηγοριακή σκέψη είναι αρκετά ευέλικτη. Τα άτομα εύκολα μεταπηδούν απ το ένα χαρακτηριστικό στο άλλο για να σχηματίσουν κατηγορίες (ταξινομούν ανά είδος, υλικό, μέγεθος, χρώμα). Η ικανότητα μετάβασης απ τη μια κατηγορία στην άλλη είναι ένα απ τα κύρια χαρακτηριστικά της αφαιρετικής σκέψης.
Η καταγραφική μέθοδος γενίκευσης βασίζεται στην πρακτική εμπειρία του ατόμου, σε αντίθεση με την κατηγοριοποιητική ή εννοιολογική σκέψη που αποτελεί κοινή εμπειρία της κοινωνίας και μεταδίδεται μέσω του γλωσσικού συστήματος. Η μετάβαση απ την περιστασιακή στην κατηγοριακή σκέψη έχει σχέση με το είδος της δραστηριότητας του ατόμου.
Ο Λούρια και οι συνεργάτες του πραγματοποίησαν έρευνες σε καθυστερημένες κοινότητες στο Ουζμπεκιστάν, τη δεκαετία του 1930, ζητώντας από αναλφάβητα άτομα ν απαντήσουν σε κάποια ερωτηματολόγια, εδώ να ταξινομήσουν τις λέξεις σφυρί, πριόνι, κούτσουρο και τσεκούρι, σύμφωνα με την ομοιότητά τους.
Τα αντικείμενα σφυρί, πριόνι, κούτσουρο και τσεκούρι μπορούν να ταξινομηθούν σύμφωνα με την αφηρημένη κατηγορία "εργαλεία" ή σύμφωνα με τη συμμετοχή τους στην καθημερινή ζωή (κόψιμο ξύλων). Το δεύτερο κριτήριο περιλαμβάνει τα αντικείμενα που συμμετέχουν στην πράξη, δηλ στο κόψιμο των ξύλων (πριόνι, κούτσουρο, τσεκούρι). Αντί να επιλέγουν παρόμοια αντικείμενα, επέλεγαν αντικείμενα κατάλληλα για κάποιο σκοπό. Αντικατέστησαν δηλ ένα θεωρητικό έργο με ένα πρακτικό. Αναπαρήγαγαν την πρακτική σχέση μέσα στα αντικείμενα. Δεν χειρίστηκαν τις λέξεις σαν σύμβολα των αφηρημένων κατηγοριών για την ταξινόμηση των αντικειμένων. Αυτό που τους ενδιέφερε ήταν οι συγκεκριμένες ιδέες για πρακτικά σχήματα, μέσα στα οποία ενσωμάτωναν τα αντικείμενα.
Αντιλαμβάνονταν την έννοια "βάζω μαζί" με πρακτικό τρόπο, που σημαίνει "βάζω δίπλα-δίπλα". Αδιαφόρησαν για το γεγονός ότι τα αντικείμενα είχαν παρόμοια χαρακτηριστικά και συνεχώς σχημάτιζαν μια συγκεκριμένη περίσταση στην οποία συμμετείχαν τα αντικείμενα. Ερμήνευαν την οδηγία "ομαδοποιήστε τα παρόμοια αντικείμενα" σαν "επιλέξτε τα κατάλληλα ή απαραίτητα αντικείμενα".
Η τάση αναπαραγωγής λειτουργιών της πρακτικής ζωής ήταν ο καθοριστικός παράγοντας για τα ανεκπαίδευτα, αναλφάβητα άτομα. Όσοι είχαν παρακολουθήσει κάποια μαθήματα χρησιμοποιούσαν και τους δυο τρόπους γενίκευσης, τον πρακτικό και τον θεωρητικό, με τον πρώτο να είναι ο κυρίαρχος.
Η συγκεκριμένη σκέψη δεν είναι ούτε εγγενής ούτε γενετικά καθορισμένη. Είναι αποτέλεσμα του αναλφαβητισμού και των απλοϊκών δραστηριοτήτων της καθημερινής ζωής των ανθρώπων αυτών.
Η αρχική λειτουργία της γλώσσας δεν είναι ο σχηματισμός αφαιρέσεων και γενικεύσεων για τις κατηγοριακές σχέσεις, αλλά η αναβίωση κατάλληλων καταγραφικών και πρακτικών περιστάσεων.
Η δομή της γνωστικής δραστηριότητας δεν παραμένει αναλλοίωτη στα διάφορα στάδια της ιστορικής εξέλιξης. Οι ουσιαστικές μορφές των νοητικών διεργασιών, η αντίληψη, η γενίκευση, η παραγωγική και επαγωγική λογική σκέψη, η φαντασία και η αυτοανάλυση, μεταβάλλονται σύμφωνα με τις συνθήκες της κοινωνικής ζωής και την απόκτηση στοιχειωδών γνώσεων.
Οι αλλαγές στην ανθρώπινη πνευματική δραστηριότητα δεν περιορίζονται απλά στη διεύρυνση του ορίζοντα των ατόμων, αλλά οδηγούν στη δημιουργία νέων κινήτρων για δράση και επηρεάζουν ουσιαστικά τη δομή των γνωστικών διεργασιών.
Ο ρόλος των καταγραφικών-λειτουργικών εμπειριών αλλάζει ριζικά. Δημιουργούνται νέα κίνητρα που ξεπερνούν τη συγκεκριμένη πρακτική δραστηριότητα. Αρχίζουν να εμφανίζονται ενδιαφέροντα που ξεπερνούν τις άμεσες εντυπώσεις. Η ανθρώπινη γνωστική δραστηριότητα γίνεται μέρος ενός πιο εκτεταμένου συστήματος γενικής ανθρώπινης εμπειρίας, όπως αυτό καθιερώνεται στην πορεία της ιστορίας και κωδικοποιείται στη γλώσσα.
Ο γενικευμένος τρόπος αντανάκλασης της πραγματικότητας αναδομείται ριζικά. Καινούργιες θεωρητικές λειτουργίες σκέψης προκύπτουν. Οι διαδικασίες της σκέψης περιέχουν όλο και περισσότερο την αφαίρεση και τη γενίκευση. Η διαλογιστική που ξεπερνά την άμεση εμπειρία αναδομείται ριζικά. Εμφανίζεται η ολοκληρωμένη σκέψη, της οποίας τα συμπεράσματα είναι εξίσου υποχρεωτικά με αυτά της προσωπικής εμπειρίας. Εκτός απ την προσωπική εμπειρία εμφανίζεται και η αφηρημένη εμπειρία. Σχηματίζεται η σφαίρα της δημιουργικής φαντασίας, η οποία με τη σειρά της διευρύνει τον αντικειμενικό κόσμο του ανθρώπου.
(αποσπάσματα απ το "Γνωστική Ανάπτυξη", Λούρια)
Η εξέλιξη των εννοιών
Τα αντικείμενα υπάγονται σε μια κοινή σημασία, στη βάση όχι δικών τους χαρακτηριστικών, αλλά μιας εξωτερικής συγγένειας που δημιουργείται στην εντύπωση του ανθρώπου.
Ο άνθρωπος αρχίζει να συνενώνει ομοειδή αντικείμενα σε μια κοινή ομάδα και να τα συγκροτεί σε συμπλέγματα, σύμφωνα με τους νόμους των αντικειμενικών σχέσεων που έχει ήδη ανακαλύψει μέσα στα πράγματα. Παύει να θεωρεί τη σχέση των δικών του εντυπώσεων σαν τη συνάφεια των πραγμάτων.
Για να συγκροτηθεί ένα σύμπλεγμα βασίζεται σε μια συγκεκριμένη και πρακτική σχέση (πραγματικές σχέσεις που ανακαλύπτονται στην άμεση εμπειρία) των επιμέρους στοιχείων και όχι σε μια αφηρημένη και λογική σχέση.
Στο σύμπλεγμα τα πράγματα γενικεύονται απ τις πιο διαφορετικές πραγματικές αιτίες.
Στην έννοια σύμφωνα με ένα μοναδικό χαρακτηριστικό.
Στο σύμπλεγμα υπάρχει μια συνάφεια τυχαία και συγκεκριμένη.
Στην έννοια αντικατοπτρίζεται η ουσιώδης συνάφεια.
Στο σύμπλεγμα κάθε στοιχείο συνδέεται με τα άλλα με τις πιο ποικίλες σχέσεις.
Στην έννοια τα στοιχεία συνδέονται μέσω μιας απόλυτης ταυτότητας, μέσω μιας ενιαίας εικόνας.
Ακόμη και η σκέψη του ενήλικα είναι γεμάτη κατάλοιπα της συμπλεκτικής σκέψης.
Βασικές μορφές συμπλεγμάτων.
Οι λέξεις γίνονται οικογενειακά ονόματα.
Η συμπλεκτική συλλογή αποτελεί μια γενίκευση πραγμάτων στη βάση της κοινής συμμετοχής τους σε μια ενιαία πρακτική ενέργεια.
Αλυσιδωτό σύμπλεγμα: Συλλογή συγκεκριμένων αντικειμένων με βάση δευτερεύοντα χαρακτηριστικά.
Ο χαρακτήρας της σύνδεσης μπορεί να είναι διαφορετικός από αντικείμενο σε αντικείμενο. Εδώ λείπει το κέντρο.
Τα χαρακτηριστικά σύνδεσης είναι ίσα μεταξύ ίσων, έχουν την ίδια σημασία.
Λείπουν οι ιεραρχικές σχέσεις.
Το σύμπλεγμα αντίθετα με την έννοια δεν στέκει πάνω απ τα στοιχεία του.
Το συγκεχυμένο σύμπλεγμα: Εδώ γίνεται ακαθόριστο και ασαφές το ίδιο το χαρακτηριστικό που συνδέει τα επιμέρους στοιχεία. Έχουμε μια οικογενειακή ένωση με απεριόριστες δυνατότητες επέκτασης. Εδώ συνενώνονται αντικείμενα πέρα απ την πρακτική πείρα.
Η ψευδοέννοια: Οι γενικεύσεις αυτές θυμίζουν στην εξωτερική τους μορφή την έννοια. Είναι ένα σύμπλεγμα που συλλαμβάνει ουσιαστικά τον ίδιο κύκλο συγκεκριμένων πραγμάτων με την έννοια (φαντάζεται το ίδιο πράγμα μέσω μιας άλλης διαδικασίας, μέσω άλλων νοητικών πράξεων).
Η λέξη στις πρωτόγονες γλώσσες δεν είναι μέσο διαμόρφωσης και φορέας μιας έννοιας, αλλά οικογενειακό όνομα για τον ορισμό ομάδων συγκεκριμένων πραγμάτων που έχουν συνδεθεί σύμφωνα με κάποια πραγματική συγγένεια.
Η συμπλεκτική σκέψη βασίζεται πάντα στη λειτουργία της λέξης σαν οικογενειακού ονόματος ή σημείου.
Οι λέξεις της συμπλεκτικής σκέψης συμπίπτουν στην εμπράγματη αναφορά τους με τις λέξεις της εννοιολογικής σκέψης, αλλά δεν συμπίπτουν σημασιολογικά.
Οι γενικεύσεις στο σύμπλεγμα και στην έννοια είναι αποτέλεσμα εντελώς διαφορετικών χρήσεων της ίδιας λέξης.
Μια έννοια δημιουργείται όταν μια σειρά γνωρισμάτων που αποσπάστηκαν αφαιρετικά, επανασυντίθενται και η έτσι δημιουργημένη σύνθεση γίνεται η κύρια μορφή της νόησης, με την οποία το άτομο συλλαμβάνει και ερμηνεύει το περιβάλλον του.
Στο σχηματισμό της έννοιας η λέξη χρησιμοποιείται σαν μέσο της εκούσιας κατεύθυνσης της προσοχής, για την απόσπαση των επιμέρους χαρακτηριστικών και για την σύνθεση και τον συμβολισμό τους με τη βοήθεια ενός σημείου.
Το παιδί δεν συγκροτεί ελεύθερα τα συμπλέγματά του. Τα βρίσκει ήδη συγκροτημένα όταν κατανοεί την ομιλία των άλλων.
ΒΙΓΚΟΤΣΚΙ ΒΑΘΜΙΔΕΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΕΝΝΟΙΩΝ, από το βιβλίο του Λεβ Βιγκότσκι "Σκέψη και γλώσσα", σελ 133-208
ΒΙΓΚΟΤΣΚΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ 3-ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ, ΑΠ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ "ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΑ"
Η ψευδοέννοια /(απ το βιβλίο του Βιγκότσκι «Σκέψη και γλώσσα»).
https://politikofilosofikesanazitiseis.blogspot.com/2023/01/blog-post.html
Πίσω απ τη σκέψη βρίσκονται συγκινησιακές και βουλητικές τάσεις. Η σκέψη δεν προκύπτει από μια άλλη σκέψη, αλλά απ την περιοχή των κινήτρων της συνείδησής μας, όπου περιλαμβάνονται οι ορ μές και οι ανάγκες μας, τα ενδιαφέροντα και οι παρωθήσεις μας, τα πάθη και οι συγκινήσεις μας.
Οι έννοιες δεν
γεννούν οι ίδιες τη σκέψη, αλλά μεσολαβούν γι αυτή, όπως ένα εργαλείο δεν γεννά
την πράξη, αλλά χρησιμεύει σαν μέσο για να πραγματοποιηθεί αυτή.
Η μεταμόρφωση
της σκέψης σε λόγο διαμεσοποιείται από ένα μηχανισμό που αποτελεί τον σύνδεσμο
μεταξύ πρωτογενούς σκέψης και εξωτερικής έναρθρης έκφρασης.
Αυτός ο
μηχανισμός είναι η εσωτερική ομιλία. Λειτουργεί με κατηγορούμενα και διευρυμένα
λεκτικά νοήματα.
ΨΥΧΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ
Το 2019 το 15% των ενηλίκων παγκοσμίως σε ηλικία εργασίας,
είχε κάποια ψυχική διαταραχή.
Η αυτοκτονία είναι η 2η υψηλότερη αιτία θανάτου
μεταξύ των ατόμων ηλικίας 10-14 ετών και η 3η υψηλότερη αιτία
θανάτου μεταξύ ατόμων ηλικίας 15-24 ετών.
Σε παγκόσμιο επίπεδο η κατάθλιψη και οι αγχώδεις διαταραχές
κοστίζουν 1 τρις δολάρια σε απώλεια ποαραγωγικότητας ετησίως, γεγονός που τις
καθιστά μια απ τις κύριες αιτίες αναπηρίας παγκοσμίως.
Οι μισές απ όλες τις ψυχικές ασθένειες ξεκινούν στην ηλικία
των 14 ετών και το 75% των περιπτώσεων αναπτύσσεται μέχρι την ηλικία των 24
ετών.
Υπάρχουν πάνω από 200 διαφορετικοί τύποι ψυχικών ασθενειών.
Πάνω από 50% των ανθρώπων στις ΗΠΑ θα διαγνωσθούν με κάποια
διαταραχή ψυχικής υγείας κατά τη διάρκεια της ζωής τους.
1 στους 25 αμερικανούς πάσχει από σοβαρή ψυχική ασθένεια.
160 εκατομμύρια άνθρωποι στις ΗΠΑ κατοικούν σε περιοχές που
έχουν έλλειψη επαγγελματιών ψυχικής υγείας.
Το 21,1% των ατόμων που βιώνουν την έλλειψη στέγης στις ΗΠΑ
έχουν κάποια ψυχική διαταραχή.
ΒΙΓΚΟΤΣΚΙ ΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ "ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΛΕΞΗ" ΑΠ ΤΟ
ΒΙΒΛΙΟ "ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΑ"
ΣΕΠΤΟΥΛΙΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΝΟΜΟΙ ΤΗΣ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗΣ
Η ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΕΠΤΟΥΛΙΝ
https://politikofilosofikesanazitiseis.blogspot.com/2014/04/blog-post_9.html
ΕΝΝΟΙΑ-ΣΗΜΑΣΙΑ-ΝΟΗΜΑ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ-ΠΡΑΞΕΙΣ-ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΚΙΝΗΤΡΑ-ΣΚΟΠΟΙ Σημειώσεις Γ. Παπανικολάου (από Βιγκότσκι-Λούρια-Λεόντιεφ)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: ΛΕΟΝΤΙΕΦ "ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ
ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ"
ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ (Α. ΛΟΥΡΙΑ) / Σημειώσεις Γ. Παπανικολάου
https://politikofilosofikesanazitiseis.blogspot.com/2016/01/blog-post.html
ΕΡΓΑΛΕΙΑ
Είναι
διατάξεις που έχουν σαν στόχο να μεγεθύνουν ή να εκλεπτύνουν την ικανότητα του
χειριστή τους (ένα σφυρί πολλαπλασιάζει τη δύναμη, μια τανάλια τη λαβή
ακριβείας, ένα μαχαίρι την ικανότητα κοπής).
Όλα τα
εργαλεία αποτελούν διατάξεις της ύλης που σαν στόχο έχουν να πολλαπλασιάσουν
την ικανότητα του χειριστή τους. Έτσι για παράδειγμα ένα σφυρί πολλαπλασιάζει
τη δύναμη, μια τανάλια τη λαβή ακριβείας, ένα μαχαίρι την ικανότητα κοπής, ένα
αλφάδι την ικανότητα ευθυγράμμισης κλπ.
τα εργαλεία
αποτελούν ένα μέσο, ένα τρόπο να πολλαπλασιάσει ή να εκλεπτύνει ο άνθρωπος τις
ιδιότητες του σώματός του και κυρίως του πρώτου εργαλείου που του έχει δοθεί
που είναι το χέρι.
Με τον ορο
εργαλείο εννοείται μια συσκευή που παρέχει φυσική ή νοητική υποστήριξη στην εκπλήρωση
ενός έργου, τεχνικού ή άλλου.
Η κατασκευή
εργαλείων υπήρξε ένα βασικό ορόσημο στην ανθρώπινη εξέλιξη, έχοντας
επαναστατικό αντίκτυπο στην ικανότητά μας να επιβιώσουμε και να ευδοκιμήσουμε
ως είδος. Σε όλη την ιστορία, οι άνθρωποι έχουν επιδείξει μια μοναδική
ικανότητα να δημιουργούν και να χρησιμοποιούν εργαλεία, επιτρέποντάς μας να
προσαρμοστούμε και να εκμεταλλευτούμε το περιβάλλον μας με εκπληκτικούς
τρόπους.
Όλα αυτά όμως
στην πραγματικότητα είναι εφαρμογές των
νόμων της φύσης και γι’ αυτό μόνο ο άνθρωπος μπορεί να είναι
κατασκευαστής εργαλείων. Τέτοιοι νόμοι είναι η αρχή διατήρησης της ενέργειας
που κάνει ένα βαρύ σφυρί να είναι αποτελεσματικό όταν χτυπά, τα είδη των μοχλών
του Αρχιμήδη που επιτρέπουν με μια μικρή εφαρμογή δύναμης να έχουμε μια πολλαπλάσια
στην περίπτωση μιας τανάλιας, η ίδια η δομή της ύλης που επιτρέπει σε ένα
κομμάτι σίδερο να «βαφτεί» ώστε να είναι σκληρό και να τροχιστεί ώστε να είναι
αιχμηρό στην περίπτωση του μαχαιριού, η επιφανειακή τάση σαν ιδιότητα των
ρευστών που επιτρέπει την ένδειξη σε ένα αλφάδι και ο κατάλογος συνεχίζεται για εκατοντάδες ακόμη εργαλεία
και εφαρμογές.
Το εξελικτικό
άλμα που απαιτείται για να ανακαλύψουμε τον τροχό, το σφυρί και γενικά τα αρχετυπικά εργαλεία είναι
απείρως μεγαλύτερο από το να εφεύρουμε την
πιο πολύπλοκη συσκευή.
Έχουμε
κατασκευή εργαλείων όχι σαν άμεση ανάπλαση στο βιολογικό ερέθισμα, αλλά με βάση
την αφηρημένη παράσταση, τόσο του μέσου (εργαλείο), όσο και του ερεθίσματος
(τροφή).
Η τυποποίηση
παραπέμπει σ ένα υψηλό επίπεδο επικοινωνίας και σ ένα ισχυρό δίκτυο κοινωνικών
κανόνων.
Στην ανώτερη παλαιολιθική περίοδο πριν
45,000-35.000 χρόνια έχουμε μια εκρηκτική εμφάνιση της συμβολικής εμφάνισης του
ανθρώπου (συμβολική χρήση κόκκινης ώχρας, μαύρου διοξειδίου του μαγγανίου,
τελετουργικές ταφές, αντικείμενα με συμβολικό περιεχόμενο).
Το εργαλείο
είναι φορέας της 1ης γνήσιας, αληθινής αφαίρεσης.
Τα χέρια των
χιμπατζήδων και των υπόλοιπων ανθρωποειδών πιθήκων δεν είναι αρκετά επιδέξια
για το χειρισμό εργαλείων. Το πρώτο πρόβλημα είναι ότι τα είδη αυτά δεν έχουν
αντιτακτό αντίχειρα, δηλαδή δεν μπορούν να αγγίξουν με τον αντίχειρα τα
υπόλοιπα δάχτυλά τους. Ένα δεύτερο πρόβλημα αφορά το τρίτο οστό του
μετακάρπιου, το οποίο συνδέει τον μέσο (το τρίτο δάχτυλο) με τον καρπό.
Στο σύγχρονο
άνθρωπο, όπως και στους Νεάντερταλ και άλλους συγγενείς τους, το τρίτο
μετακάρπιο φέρει μια «στυλοειδή απόφυση», ουσιαστικά μια προεξοχή χάρη στην
οποία το μετακάρπιο μπορεί να κλειδώνει στα οστά του καρπού, επιτρέποντας έτσι
την άσκηση μεγαλύτερης πίεσης στο χέρι και τον καρπό όταν κανείς κρατά ένα
εργαλείο.
Το απολιθωμένο
τρίτο μετακάρπιο της μελέτης, το οποίο βρέθηκε δυτικά της λίμνης Τουρκάνα στην
Αιθιοπία, διάσημης για τα απολιθώματά της, είναι το αρχαιότερο γνωστό
παράδειγμα στυλοειδούς απόφυσης στο μετακάρπιο, αναφέρουν οι ερευνητές στην
επιθεώρηση PNAS. Το αμέσως επόμενο αντίστοιχο εύρημα είναι περίπου 600.000
χρόνια νεότερο.
Η εμφάνιση της
απόφυσης τόσο νωρίς στην ανθρώπινη εξέλιξη «υποδηλώνει ότι το χαρακτηριστικό
αυτό ίσως ήταν θεμελιώδες για την εμφάνιση του γένους Homo».
Η ΓΡΑΠΤΗ ΓΛΩΣΣΑ
Γέννηση της Γραφής
Η γραφή κάνει την εμφάνισή της την 4η χιλιετία π.Χ. στην περιοχή μεταξύ Τίγρη και Ευφράτη στη Μεσοποταμία. Αιτία γέννησης της γραφής ήταν η ανάγκη καταγραφής των οικονομικών
ανταλλαγών της εποχής. Αρχικά λειτούργησε ως ένα λογιστικό σύστημα που
χρησιμοποιήθηκε στους υπολογισμούς για την καταγραφή ειδών και για εμπορικές
ανταλλαγές.
Το 3500 – 3300 π.Χ. έχουμε την εμφάνιση της Σουμερικής γραφής στην Κάτω Μεσοποταμία, η οποία μετατρέπεται στη Σφηνοειδή γραφή, που εξαπλώνεται στην Εγγύς Ανατολή.
Το 3100 π.Χ. εμφανίζεται η Ιερογλυφική γραφή στην Αίγυπτο, ενώ η Κινέζικη γραφή γεννιέται τη 2η χιλιετηρίδα π.Χ.
Τον 10ο π.Χ. αιώνα το Φοινικικό αλφάβητο εξαπλώνεται στις χώρες της Μεσογείου, ενώ το 800 π.Χ. οι Έλληνες εφευρίσκουν το αλφάβητο με φωνήεντα.
Η γραπτή γλώσσα είναι μια ιδιαίτερη γλωσσική λειτουργία και διαφέρει απ την προφορική, όχι λιγότερο απ ότι η εσωτερική απ την εξωτερική.
Η γραπτή γλώσσα προϋποθέτει έναν μεγάλο βαθμό αφαίρεσης.
Είναι μια γλώσσα στη σκέψη, στη φαντασία, που της λείπει ο «υλικός» φθόγγος.
Προϋποθέτει αφαίρεση απ την υλική πλευρά της γλώσσας, μετάβαση σε μια αφηρημένη γλώσσα, που χρησιμοποιεί όχι λέξεις, αλλά παραστάσεις λέξεων.
Διαφέρει απ την προφορική, όπως η αφηρημένη σκέψη απ την εποπτική.
Αυτή η γλώσσα δεν εκφέρεται, αλλά υπάρχει μόνο στο μυαλό. Είναι γλώσσα χωρίς συνομιλητή.
Έχουμε διπλή αφαίρεση: απ την ηχητική πλευρά της γλώσσας και απ τον συνομιλητή.
Απαιτεί συμβολισμό των ηχητικών συμβόλων, δηλ έναν συμβολισμό 2ης τάξης.
Ο γραπτός λόγος είναι κατά κάποιο τρόπο η άλγεβρα της γλώσσας, η δυσκολότερη και πολυπλοκότερη μορφή της σκόπιμης και συνειδητής γλωσσικής δραστηριότητας.
Η γραπτή γλώσσα εισάγει το παιδί στο ανώτατο αφηρημένο επίπεδο της γλώσσας και μετασχηματίζει και το προγενέστερα σχηματισμένο ψυχολογικό σύστημα της προφορικής γλώσσας.
Στη γραπτή γλώσσα δημιουργούμε οι ίδιοι μια κατάσταση ή την φανταζόμαστε. Η γραπτή γλώσσα απαιτεί μια πιο ανεξάρτητη, πιο ηθελημένη και πιο ελεύθερη στάση απέναντι σ αυτή την κατάσταση. Η γραπτή γλώσσα απαιτεί περισσότερη βούληση απ την προφορική.
Ο γραπτός λόγος συνδέεται διαφορετικά με την εσωτερική γλώσσα απ ότι ο προφορικός.
Η εξωτερική γλώσσα προηγείται της εσωτερικής στην εξέλιξη, ενώ η γραπτή γλώσσα προϋποθέτει την ύπαρξη της εσωτερικής γλώσσας.
Η γραμματική της σκέψης συμπίπτει στην εξωτερική και τη γραπτή γλώσσα. Η εννοηματωμένη σύνταξη της εσωτερικής, είναι εντελώς διαφορετική.
Η γραπτή γλώσσα είναι σε μεγάλο βαθμό εκδιπλωμένη, πιο τελειοποιημένη, απ την προφορική. Είναι προσανατολισμένη στο μέγιστο βαθμό κατανόησης από άλλους ανθρώπους.
Η γραπτή γλώσσα έχει μεγαλύτερη συνειδητότητα σε σχέση με την προφορική.
Το παιδί μαθαίνει τα σημεία της γραπτής γλώσσας και τη χρήση της, εκούσια και συνειδητά, σε αντίθεση με την προφορική γλώσσα.
Η γραπτή γλώσσα εξαναγκάζει το παιδί να δρα περισσότερο με τη νόησή του. Το εξαναγκάζει να συνειδητοποιήσει εντονότερα τη διαδικασία του ίδιου του λόγου.
Τα κίνητρα της γραπτής γλώσσας είναι πιο αφηρημένα, πιο βοητικά και βασίζονται λιγότερο σε μια ανάγκη.
Το παιδί μαθαίνει μέσω της γραπτής γλώσσας και της γραμματικής να συνειδητοποιεί τι κάνει και να ενεργεί έτσι εκούσια με τις ικανότητές του. Η ικανότητά του μεταφέρεται απ το επίπεδο του ασυνείδητου, του αυτόματου, σ εκείνο του συνειδητού, σκόπιμου και εκούσιου.
Η γραμματική και η γραφή δίνουν στο παιδί την ικανότητα ν ανέβει σ ένα ανώτερο επίπεδο της γλωσσικής του εξέλιξης.
(απ το «Σκέψη και γλώσσα» του Βιγκότσκι, σελ 275-284).
Ο γραπτός λόγος είναι προσχεδιασμένος (ο συγγραφέας έχει την άνεση χρόνου να οργανώσει το γραπτό του, να το ελέγξει, να το διορθώσει και να το ξαναγράψει.
Περιέχει ολοκληρωμένες συντακτικές προτάσεις.
Ο προφορικός λόγος είναι λόγος πλαισιωμένος.
Ο γραπτός λόγος είναι λόγος αποπλαισιωμένος, απελευθερωμένος απ τον συνομιλητή, το χώρο και το χρόνο.
Στον προφορικό λόγο υπάρχει η δυνατότητα επαφής πομπού και δέκτη.
Στον γραπτό λόγο ο συγγραφέας δεν έχει άμεση επαφή με τους αναγνώστες του.
Υπάρχουν 2 μορφές λόγου (προφορικός-γραπτός) σαν ακρότατα ενός συνεχούς, πάνω στο οποίο τοποθετούνται πιο προφορικά ή πιο γραπτά ή πιο διαλογικά ή μονολογικά είδη λόγου.
Στη σημερινή εποχή η διακίνηση των πληροφοριών πραγματοποιείται στο μεγαλύτερο μέρος μέσω του γραπτού λόγου.
Περι επιταχυνσης των εξελιξεων και φαντασιας.
Ήταν η Τεχνολογία της γεωργίας που μετέφερε τον άνθρωπο απ’ την παλαιολιθική του εποχή στην Εποχή της Αγροτικής Επανάστασης πριν 12.000 χρόνια. Ήταν η Τεχνολογία της γραφής που τον μετέφερε απ’ την εποχή της Προϊστορίας στην Εποχή της Ιστορίας του πριν 5.500 χρόνια (η γραφή είναι το ορόσημο που χωρίζει τις δύο περιόδους αφού χωρίς γραφή δεν υπάρχει και
καταγραφή της Ιστορίας). Ήταν η Τεχνολογία της εκτύπωσης που μετέφερε τον άνθρωπο στην Εποχή της διάδοσης της Γνώσης και του Διαφωτισμού. Ήταν η βιομηχανική Τεχνολογία που κίνησε τον άνθρωπο στην Εποχή της βιομηχανικής επανάστασης.
Και είναι η Τεχνολογία της τεχνητής νοημοσύνης που μεταφέρει τώρα τον άνθρωπο σε μια ριζοσπαστικά νέα εποχή με πλούσια δώρα κι ολικές μαζί επιβουλές που αρκετοί αποδίδουν με τις έννοιες του υπερανθρωπισμού ή και του μετανθρωπισμού.
Οι πρωτεΐνες, οι μικροσκοπικοί μηχανισμοί που υποκινούν κάθε μορφή ζωής, είναι ένα κλειδί για την κατανόηση του μυστηρίου του βίου και την επινόηση νέων πρωτοποριακών θεραπειών. Μετά από δεκαετίες ερευνών είχαμε εντοπίσει 194.000 πρωτεΐνες. Μέχρι που η τεχνητή νοημοσύνη μπήκε στο παιχνίδι και άλλαξαν όλα. Μετά από μόλις ένα έτος ερευνών η τεχνητή νοημοσύνη DeepMind της Alphabet (όπου ανήκει και η Google…) ανακοίνωσε τον Ιούλιο ότι χαρτογράφησε τη δομή από τις σύσσωμες … 200.000.000 πρωτεΐνες που υπάρχουν. Άνοιξε τις πύλες έτσι από έναν αχανή γαλαξία γνώσης.Οι κλασικοί υπολογιστές επεξεργάζονται όλες τις πληροφορίες βασιζόμενοι μόνο σε δύο ψηφία: Το 0 και το 1. Πρόκειται για το λεγόμενο δυαδικό
σύστημα με bits, όπου κάθε πληροφορία μπορεί να εκφραστεί είτε ως 0 είτε ως 1. Τα qubits έχουν μία εξωτική ιδιότητα που τα διαφοροποιεί από τα συμβατικά bits. Ενώ το bit μπορεί να βρίσκεται κάθε φορά σε μία συγκεκριμένη κατάσταση, 0 ή 1, το qubit μπορεί να βρίσκεται στην κατάσταση 0, 1 ή και στις δύο καταστάσεις ταυτόχρονα. Ετσι, ένας κβαντικός υπολογιστής μπορεί να εκτελέσει πολλαπλές διεργασίες – υπολογισμούς ταυτόχρονα. Αυτό σημαίνει απίστευτα μεγαλύτερη ισχύ, ικανή να προσομοιώσει την εξέλιξη της πιο περίπλοκης ασθένειας ή τη Μεγάλη Εκρηξη.
Κολοσσοί της τεχνολογίας προσπαθούν εδώ και δεκαετίες να δαμάσουν τις εν πολλοίς ακατανόητες δυνάμεις που επικρατούν στον κόσμο των κβάντων, προκειμένου να «στήσουν» έναν πλήρως λειτουργικό κβαντικό υπολογιστή.
To 2019 η ΙΒΜ παρουσίασε τον Q System One, ενώ o κβαντικός επεξεργαστής Sycamore της Google εκτέλεσε μέσα σε μόλις τρία λεπτά και 20 δευτερόλεπτα έναν υπολογισμό που θεωρητικά ο ισχυρότερος συμβατικός υπερυπολογιστής θα χρειαζόταν περίπου 10.000 χρόνια για να λύσει.
To αποτύπωμα των κβαντικών υπολογιστών σε οικονομικό και eπιστημονικό επίπεδο είναι αδύνατο να υπολογιστεί. Και αυτό γιατί η υλοποίησή τους θα ανοίξει οδούς που μπορούμε μόνο να φανταστούμε. Πώς μπορείς να μετρήσεις τις επιπτώσεις από την αποκωδικοποίηση των μηχανισμών δημιουργίας και εξάπλωσης των καρκινικών κυττάρων, για παράδειγμα; Ή των μηχανισμών που θα μας επιτρέψουν να πετύχουμε μια σταθερή πυρηνική σύντηξη; Για πολλούς ειδικούς οι κβαντικοί υπολογιστές συνιστούν για την ανθρωπότητα άλμα αντίστοιχο με την ανακάλυψη του τροχού.
Όποιος αναμένει ότι το μέλλον θα κινηθεί γρήγορα όσο και το παρόν πλανάται. Η εκθετική ανάπτυξη με την οποία η τεχνολογία δείχνει να κινείται σημαίνει ότι στη δεκαετία π.χ. του 2060-2070 τα πράγματα θα κινούνται ασύγκριτα πιο γρήγορα απ’ ότι το 2010-2020. Όπως αντίστοιχα ασύγκριτα ταχύτερα κινήθηκε η δεκαετία του 2010-2020 σε σύγκριση με εκείνη του 1960-1970. Κινούμαστε στην τροχιά μιας έκδηλης επιτάχυνσης.
Οι λέξεις είναι φορείς του ανθρώπινου πολιτισμού, δηλ φορείς του μόχθου που κατέβαλε ο άνθρωπος χιλιάδες χρόνια, κατά την ανοδική, την πολιτιστική του πορεία. Μόνο μέσω της γλώσσας περιέρχεται σε μας η πολιτιστική κληρονομιά.
των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης.
Το πρόγραμμα Cost of War Project (Κόστος του Πολέμου) στο Πανεπιστήμιο Μπράουν δημοσίευσε μια μελέτη φέτος, στην οποία αναφέρει ότι οι πόλεμοι που έγιναν υπό την ηγεσία των ΗΠΑ από την 11η Σεπτεμβρίου 2001 έχουν προκαλέσει άμεσα και έμμεσα 4,5 εκατομμύρια θανάτους στις χώρες-στόχους.
Καμία επίσημη αντίδραση για την πολεμική μηχανή, κανένα πολιτικό άρθρο για το πώς θα μπορούσαμε ν’ αποφύγουμε τέτοια καταστροφή στο μέλλον και, εννοείται, κανένα κείμενο που να ζητά να δικαστούν οι αρχιτέκτονες των πολέμων για τα εγκλήματά τους
Το βιβλίο του Νόρμαν Σόλομον, War Made Invisible: How America Hides the Human Toll of Its War Machine [Ο Πόλεμος Εγινε Αόρατος: Πώς η Αμερική κρύβει τoν ανθρώπινο φόρο αίματος της Πολεμικής Μηχανής της] (New Press), προσφέρει μια σε βάθος ματιά στο σύστημα των μέσων ενημέρωσης που επιτρέπει σε μια τερατώδη πολεμική μηχανή να επιφέρει ατιμώρητα τόσο βαρύ
πλήγμα στον κόσμο.
Η βαθμιαία αύξηση του όγκου και του βάρους του εγκεφάλου μέσα στην κρανιακή κάψα από τα τετρακόσια ως τα δύο χιλιάδες κυβικά εκατοστά η πολλοστή και ανανεούμενη μεταδόμηση των νευρικών κυττάρων, η οργάνωση των νευρώνων σε όλο και πιο ευκρινή και αυτόνομα συστήματα και κάποια στιγμή ο πρώτος σπινθήρας της συνείδησης, η φοβερή αστραπή που την είδε το σκοτεινό σύμπαν να το καταλάμπει, όχι πλέον με τη μορφή της θερμικής ακτινοβολίας των γαλαξιών, αλλά μ’ ένα διανοητικό ποταμό φωτονίων άλλης οντολογικής υφής. Αυτό ήταν το φως της γνωστικής συνείδησης του ανθρώπου. Ο σπινθήρας εκείνος είναι ο όφις που επείραξε τους πρωτόπλαστους, να δοκιμάσουν τον καρπό του δέντρου της γνώσης. Ο σπινθήρας ή ο όφις είναι η πρώτη απορία του ανθρώπου, είναι το πρώτο «γιατί»;
Έτσι απομυθοποίησε ο Καντ τη βιβλική διήγηση της πτώσης. Η έλευση της γνωστικής συνείδησης στον άνθρωπο, το πώς υψώθηκε δηλαδή το είδος μας από το γνωστικά σκοτεινό και το γνωστικά χαώδες του ζώου στη φωτεινή σφαίρα της νόησης και της γνώσης, είναι το υπέροχο δεδομένο και το μεγάλο αίνιγμα. Το μυστήριο δεν ευρίσκεται στα δέκα δισεκατομμύρια νευρικά κύτταρα, 1010 μονάδες, που σχηματίζουν τον εγκέφαλο μέσα στο σύνολο των εκατό τρισεκατομμυρίων κυττάρων, 1014 μονάδες, του σώματός μας. Το μυστήριο βρίσκεται στην ιδιαίτερη τροπή και οργάνωση που έλαβε η ποιοτική υφή αυτών των κυττάρων, ώστε σε μια ορισμένη στιγμή η υφή αυτή να μεταπηδήσει από το επίπεδο της ύλης στο επίπεδο της νόησης. Να συντελεστεί, δηλαδή, η μετάβαση σε άλλο οντολογικό γένος που λένε οι λογικοί ή να γίνει η πιο υπέροχη και η πιο ακραία μετατροπή της ποσότητας σε ποιότητα που γνώρισε η φύση. Ένας είναι ο δρόμος για να προσεγγίσουμε αυτή τη μετάσταση: το να θεωρήσουμε το φαινόμενο μέσα από τη διαδικασία της εξέλιξης. Τι είναι η φυσική εξέλιξη; Σταθήκαμε ποτέ να συλλογιστούμε πώς μεταβάλλεται η φύση των ειδών μέσα στη ροή των γεωλογικών αιώνων; Το τι σημαίνει, δηλαδή, να περάσουν μέσα από το βλέμμα του ανθρώπου εκατό ή εφτακόσιες χιλιάδες χρόνια; Το τι σημαίνει να περάσουν πάνω από τη ράχη της γης δέκα ή εβδομήντα εκατομμύρια χρόνια; Το τι σημαίνει ότι η ζωή ουσιαστικά αρχίζει το ταξίδι της στην επιφάνεια του πλανήτη πριν από εξακόσια εκατομμύρια χρόνια; Ενώ οι πρώτες μακρινές απαρχές της, τα κυανοφύκη και τα βακτήρια, εμφανίστηκαν πριν από 3,2 δισεκατομμύρια χρόνια; Και ακόμη για να μπούμε στο νόημα της εξέλιξης πρέπει να συνδέσουμε αυτή την αχανή και χελωνιαία ροή με τις παραμέτρους της φυσικής επιλογής, και της προσαρμογής των ειδών στις συνθήκες του περιβάλλοντος, προκειμένου να πετύχουν να επιβιώσουν. Η προσαρμογή και η φυσική επιλογή είναι το στοιχείο της δυναμικής στο στατικό πλαίσιο του χωροχρόνου. Η έννοια της εξέλιξης, δηλαδή, είναι το καράβι που πλέει στον ωκεανό του γίγνεσθαι, το ANCA ή το GLORIA MUNDI της φύσης, πες. Ενώ η προσαρμογή και η φυσική επιλογή των ειδών είναι ο καπετάνιος που το κυβερνά και το τσούρμο που εκτελεί τις διαταγές του. Ώστε πάντα να πλέει, πάντα να φθάνει, πάντα να ξεκινά, και ποτέ να μην τελειώνει τους πλόες. Μόνο μέσα από τούτο το δρόμο μπορούμε να δοκιμάσουμε να προσεγγίσουμε το θαυμάσιο φαινόμενο, το μοναδικό μέσα στη φύση και μέσα στο σύμπαν, του πώς εγεννήθηκε το μυαλό του ανθρώπου. Κάθε άλλη θεωρία ή μέθοδος, το να δεχτούμε λόγου χάρη ότι τη γνωστική συνείδηση την έδωκε στον άνθρωπο κατ’ ευθείαν και από την αρχή κάποιος θεός, είναι πολύ απλοϊκή, και υποβιβάζει τη νόησή μας στο επίπεδο όχι απλώς του πρωτόγονου, αλλά του πιθηκάνθρωπου. Κάποτε πρέπει να το ειπούμε απερίφραστα και ρητά. Εκείνος που στέκεται ακόμη στη θεολογική ή στη μαγική εκδοχή σχετικά με την καταγωγή του μυαλού μας, και συνεχίζει να αγνοεί τις αστραφτερές κατακτήσεις της γεωλογίας, της παλαιοντολογίας, της βιολογίας, της αστροφυσικής, της κοσμολογίας, και όλων των άλλων συναφών επιστημών, στα φαινόμενα ημπορεί να είναι ένα δίποδο. Στην ουσία όμως έμεινε ένα κραυγαλέο τετράποδο. Κρίνοντας αυτή τη δύστυχη μερίδα της διανόησης, δύστυχη για τους άλλους για την πρόοδο και για την ευθύνη μας απέναντι στο μέλλον του ανθρώπου, ο Αντρέας Μπρετόν θα τους επιτιμούσε με τον ιδικό του ποιητικό αλλά και οργίλο τρόπο: Εξακολουθώ να επιμένω ότι είναι ηλίθιος εκείνος που συνεχίζει ν’ αρνιέται να ιδεί ένα άλογο να καλπάζει πάνω σε μια ντομάτα. Την ανύψωση λοιπόν του ζώου άνθρωπος σε ον σκεπτόμενο πρέπει να την εννοούμε ωσάν μία διαδικασία εξέλιξης που αρχίζει όταν άρχισε να σχηματίζεται ο Ήλιος με τους πρωτοπλανήτες του. Πριν δηλαδή από πέντε δισεκατομμύρια χρόνια. Ακριβέστερα μάλιστα θά ’λεγα μια γενεά αστέρων παλαιότερα. Αλλά το αφήνω, για να μη σας μπλέξω από τώρα με τους υπερκαινοφανείς και τα βαρέα χημικά στοιχεία. Και την τελική φάση σχηματισμού του εγκεφάλου μας οφείλουμε να την τοποθετήσουμε από τα 25 ή 17 εκατομμύρια χρόνια πριν από σήμερα. Τότε έχουμε τα πρώτα ευρήματα των μακρινών προγόνων μας στην Ασία. Τους Δρυοπίθηκους και τους Ραμαπίθηκους. Τη φοβερή στιγμή που ο άνθρωπος στάθηκε όρθιος απέναντι στη φύση, και ρώτησε για πρώτη φορά με τον τρόπο που ρωτάμε κι εμείς σήμερα: τι είναι αυτό; Εκείνη τη στιγμή της πρώτης απορίας και της πρώτης απόκρισης, ή τη στιγμή του όφι της Βίβλου κατά την ερμηνεία του Καντ, ο άνθρωπος έσχισε τη δημιουργία στα δύο. Εχώρισε τη φύση στο Εντεύθεν και στο Εκείθεν που έλεγαν οι Ρωμαίοι. Και μέσα της άρχισε να δημιουργεί ένα θύλακο. Είναι το θερμοκήπιο της ιστορίας του, ή η νησίδα του πολιτισμού του. Τότε και έτσι εξορίστηκε ο άνθρωπος από το μακάριο κόσμο της άγνοιας, μέσα στον οποίο ζούσε μαζί με τα επίλοιπα ζώα και φυτά. Και μ’ ένα λόγο ποιητικό, τότε και έτσι έχασε τον Παράδεισο. Ταυτόχρονα όμως ενόησε και τη μοίρα του. Το μεγαλείο του, δηλαδή, και την τραγικότητα για το παρεπίδημο και τη μοναξιά του. Και το υπέροχο δώρο του νου, το πιο μεγάλο του προνόμιο απέναντι στα άλογα ζώα, το πλήρωσε με το πιο μεγάλο τίμημα. Με το να μάθει ότι πεθαίνει. Με το να μάθει τι είναι ο θάνατος.
[…] Είναι γνωστό πως σε μια στοιχειώδη κοινωνία για μια στοιχειώδη συνεννόηση μία στοιχειώδης γλώσσα φτάνει. Λίγες εκατοντάδες λέξεις συσταίνουν γλώσσα. Αν όμως αυτό είναι κριτήριο για ένα μίνιμουμ γλώσσας και πολιτισμού, είναι και ένας οδοδείκτης για το αντίστοιχο μάξιμουμ. Όσο πιο πλούσια ρωμαλέα ποικίλη και συνεκτική είναι η γλώσσα μιας κοινότητας, τόσο πιο στιβαρά οργανωμένη αυξητική και έμπεδη είναι η ίδια η κοινότητα. Σε όλες τις δομές της: στη διοίκηση, στην οικονομία, στην κουλτούρα, στη συνοχή, στην υπόληψη, στην προοπτική της. Μέσα στην ιστορική πορεία αυτή την αρχή τη βεβαιώνει το δεδομένο ότι οι μεγάλες λογοτεχνίες, που είναι τα γραπτά αντικρύσματα των ζωντανών γλωσσών, δημιουργήθηκαν εκεί που δημιουργήθηκαν και οι μεγάλοι πολιτισμοί. Που σημαίνει: η δυναμική μιας κοινότητας είναι αναλογικά σύστοιχη με τη δυναμική της γλώσσας της.
(Αποσπάσματα από το «Η γλώσσα των ανθρώπων» του Δημήτρη Λιαντίνη).
